Na egzaminie ustnym czy w czasie rozmowy rekrutacyjnej wiedza odgrywa ogromną rolę, lecz często nie wystarcza, by odnieść pełne zwycięstwo. O tym, jak zostaniemy odebrani, decydują pierwsze chwile kontaktu. Zanim wypowiemy pierwsze zdanie, druga osoba zaczyna już formować opinię. Wtedy głos zabiera komunikacja niewerbalna: to, jak siedzimy, w jaki sposób patrzymy, jakie wykonujemy gesty, a także jak się prezentujemy. Wszystkie te elementy budują spójny obraz, który wpływa na to, jak odbierane będą nasze słowa. Można przyjąć, że te sygnały działają jak soczewka, przez którą przechodzą nasze wypowiedzi. Choć może się wydawać, że pierwsze wrażenie zależy wyłącznie od indywidualnych odczuć, w rzeczywistości bazuje na procesach psychologicznych wspólnych dla większości ludzi. Dzięki nim potrafimy w kilka sekund ocenić rozmówcę jako osobę wiarygodną i kompetentną albo przeciwnie – niepewną i niewzbudzającą zaufania.

Siła pierwszego kontaktu

Wyniki badań psychologicznych jasno wskazują, że do zbudowania pierwszej opinii potrzebujemy zaledwie kilku, maksymalnie kilkunastu sekund. Co więcej, eksperymenty przeprowadzone na Uniwersytecie Princeton pokazały, że już po jednej dziesiątej sekundy jesteśmy w stanie stworzyć ocenę nieznajomego, patrząc tylko na jego twarz. W praktyce oznacza to, że zanim wykładowca na egzaminie lub rekruter w trakcie rozmowy zacznie analizować nasze argumenty czy wiedzę, jego mózg uruchomi pierwszą, podświadomą ocenę.

W tak krótkim czasie analizie poddawane są różne elementy:

• Sposób siedzenia lub stania – otwarta sylwetka pokazuje pewność siebie, a skulona, zagrbiona figura sygnalizuje napięcie.
• Mimika – naturalny uśmiech wzbudza pozytywne emocje, brak mimiki i obojętność na twarzy wywołuje poczucie chłodu, oschłości.
• Kontakt wzrokowy – spojrzenie utrzymywane z rozmówcą świadczy o szczerości, brak spojrzenia sugeruje niepewność.
• Ubiór i prezencja – schludność i estetyka podkreślają profesjonalne podejście i szacunek do sytuacji.

Na tej podstawie w głowie drugiej osoby rodzi się obraz, który filtruje wszystkie nasze kolejne wypowiedzi.

Dlaczego mózg ułatwia sobie zadanie?

Umysł ludzki, bombardowany przez ogromną liczbę bodźców, korzysta z uproszczeń. W tym celu posługuje się heurystykami – szybkimi schematami myślowymi, które pozwalają w kilka chwil kategoryzować ludzi i zdarzenia. Dzięki nim oszczędzamy energię, ale ryzykujemy błędy w ocenie. Profesjonalni rekruterzy czy wykładowcy również poddają się tym mechanizmom, bo niezależnie od funkcji, pozostają ludźmi. Zrozumienie tych procesów wyjaśnia, dlaczego komunikacja niewerbalna ma tak silny wpływ w pierwszych sekundach spotkania.

Pułapka błędu atrybucji

Jedną z najczęstszych tendencji myślowych jest przypisywanie zachowań innym osobom na podstawie ich cech charakteru, a nie czynników zewnętrznych. Jeśli ktoś się spóźnia, często uznajemy go za nieodpowiedzialnego, zamiast pomyśleć o korku ulicznym.

W sali egzaminacyjnej czy podczas rozmowy o pracę może to prowadzić do niesprawiedliwych ocen. Wyobraź sobie studenta, który z powodu stresu zacina się i unika spojrzenia. W rzeczywistości problemem jest presja chwili, jednak oceniający może dojść do wniosku, że to przejaw braku kompetencji. Krótkotrwałe zdenerwowanie zaczyna być traktowane jako cecha osobowości, a jego wiedza schodzi na dalszy plan.

Heurystyka dostępności – jak działa na naszą niekorzyść

Kolejny skrót myślowy opiera się na łatwości, z jaką przywołujemy przykłady. Jeśli coś szybko przychodzi do głowy, wydaje się bardziej powszechne. Przykład? Latanie samolotem. Statystyki jasno wskazują, że to bezpieczniejszy środek transportu niż samochód, jednak medialne obrazy katastrof lotniczych sprawiają, że wiele osób boi się samolotów bardziej niż jazdy autem.

To samo można zaobserwować w rekrutacji. Jeśli rekruter wielokrotnie spotykał się z opiniami w mediach, że młodzi pracownicy z pokolenia Z często nie angażują się w pracę i brakuje im lojalności wobec pracodawców, łatwo przeniesie ten schemat na kandydata. Tego rodzaju stereotypy zapisane w pamięci działają szybciej niż realna analiza faktów. Kandydat, mimo dużych kompetencji, może zostać oceniony przez pryzmat cudzych doświadczeń i krzywdzących uogólnień. Z jednej strony to dla nas sygnał ostrzegawczy, bo wiemy, które zachowania mogą uruchamiać negatywne skojarzenia. Z drugiej daje też pewną ulgę, bo nie każda krytyczna reakcja rozmówcy wynika z naszych błędów – czasami to efekt psychologicznych skrótów, nad którymi nie mamy żadnej kontroli.

Heurystyka reprezentatywności – jak wpływa na ocenę innych

Heurystyka reprezentatywności to kolejny schemat myślenia, który sprawia, że ludzie oceniają innych przez pryzmat wzorca zapisanego w pamięci. Może to być stereotyp lub idealny obraz osoby w danej roli. Każdy wykładowca i każdy rekruter ma w głowie wizję „doskonałego studenta” czy „odpowiedniego kandydata”. W tym obrazie mieszczą się nie tylko umiejętności, ale również wygląd, ton głosu czy zachowanie podczas spotkania. Jeśli nasz sposób bycia nie pasuje do tego schematu, istnieje ryzyko, że zostaniemy ocenieni gorzej, nawet przy wysokich kwalifikacjach.

Dobrym przykładem jest student ubiegający się o praktyki w banku. Jeśli zdecyduje się na bardzo ekstrawagancki, barwny strój, rekruter może od razu uznać go za kogoś niepasującego do formalnego świata finansów. Dzieje się tak, ponieważ jego wizerunek nie współgra ze stereotypem bankiera czy analityka. W takiej sytuacji osoba rekrutująca może zignorować osiągnięcia zapisane w CV i skupić się na różnicy między oczekiwanym wzorcem a tym, co widzi przed sobą. Obiektywna ocena kompetencji staje się wtedy dużo trudniejsza.

Jak zwiększyć pozytywne wrażenie w oczach oceniających?

Skoro wiadomo, jak szybko powstaje pierwsze wrażenie i na które elementy zwracają uwagę rozmówcy, warto nauczyć się świadomie kierować mową ciała. Kilka drobnych nawyków może pomóc budować wiarygodność i spokój. To wysiłek, który procentuje zarówno na studiach, jak i w pracy zawodowej.

Znaczenie spojrzenia i uśmiechu

Pierwszym punktem, na który patrzy rozmówca, jest twarz. Oczy pełnią w tym procesie najważniejszą rolę. Kontakt wzrokowy daje sygnał zaangażowania i szczerości, jego brak z kolei może być odebrany jako nieśmiałość lub brak pewności siebie. Nadmierne wpatrywanie się w rozmówcę również działa negatywnie, bo może być odbierane jako próba dominacji. Najlepiej patrzeć w oczy przez kilka sekund, a następnie na moment skierować wzrok na notatki czy w bok. To pokazuje naturalność i skupienie.

Nie można też zapominać o uśmiechu. Nawet delikatne uniesienie kącików ust w trakcie powitania sprawia, że atmosfera robi się bardziej przyjazna. Rozmówca od razu widzi w nas osobę otwartą i spokojną, mimo że w środku możemy czuć zdenerwowanie. Nie chodzi o szeroki grymas, lecz o subtelny znak życzliwości.

Strój jako wizytówka

Odzież to jeden z elementów, który świadczy o naszym podejściu do sytuacji. Pokazuje, czy traktujemy rozmówcę poważnie i czy przygotowaliśmy się do spotkania. Dobrze dobrany strój wpływa też na naszą pewność siebie – jeśli czujemy się komfortowo, łatwiej nam się skupić. Ważniejsza od ceny ubrań jest ich czystość i dopasowanie.

Najbezpieczniej wybrać klasykę. Neutralne kolory – granat, szarość, biel czy beż – wyglądają elegancko i nie odciągają uwagi od rozmowy. Kobieta może zdecydować się na prostą sukienkę z żakietem lub bluzkę ze spódnicą czy spodniami materiałowymi. Mężczyzna może wybrać koszulę z długim rękawem i spodnie z tkaniny, a w zależności od okoliczności dodać sweter, marynarkę albo garnitur. Bardzo istotne są także buty – czyste, wygodne i proste w formie, bo to one często dopełniają całość wizerunku.

Wskazówki przed ważnym spotkaniem

• Dobierz strój do warunków pogodowych. Latem sprawdzą się lekkie, przewiewne materiały, zimą warto postawić na ciepłe tkaniny, swetry i warstwowy ubiór.
• Zadbaj o dokumenty. Lepiej mieć je w aktówce lub torbie mieszczącej format A4. Dzięki temu unikniesz niezręczności, gdy w jednej chwili musisz podać rękę i szukać CV.
• Przygotuj ubranie z wyprzedzeniem. Sprawdź dzień wcześniej, czy całość jest wyprasowana, kompletna i dobrze leży. Jednak niezależnie od tego, jak bardzo wybrana przez nas odzież męska lub damska jest schludna, warto pamiętać, że ubrania zbyt ciasne lub zbyt luźne potrafią całkowicie zepsuć efekt.
• Unikaj przesady w dodatkach. Dyskretna biżuteria i lekki zapach perfum sprawdzą się dobrze, ale nadmiar ozdób lub mocne perfumy mogą rozpraszać rekrutera.

Postawa wspierająca pewność siebie

To, w jaki sposób siedzimy czy stoimy, zdradza nasze nastawienie. Wyprostowany kręgosłup, ramiona cofnięte lekko do tyłu i uniesiona głowa tworzą obraz osoby otwartej i zdecydowanej. Co ciekawe, działa to w dwie strony – otoczenie postrzega nas jako bardziej pewnych siebie, a my sami czujemy się silniejsi. Badania naukowców z Uniwersytetu w Auckland pokazały, że siedzenie w prostej pozycji podnosi samoocenę, poprawia humor i zmniejsza poziom lęku. Z kolei garbienie się i skrzyżowane ramiona tworzą wrażenie dystansu oraz braku pewności siebie.

Podczas spotkań warto stosować kilka zasad:

• Lekko pochyl się do rozmówcy. To znak zainteresowania.
• Stosuj naturalne gesty. Ruchy dłoni pomagają podkreślić wypowiedź.
• Przyjmij otwartą postawę. Nie zakładaj rąk ani nie chowaj dłoni w kieszeniach.
• Unikaj nerwowych nawyków. Stukanie palcami, bawienie się długopisem czy poprawianie włosów odciąga uwagę.

Takie drobiazgi mogą zdecydować o tym, czy zostaniemy odebrani jako osoby spokojne i godne zaufania, czy raczej zestresowane i zamknięte.

Twoja dodatkowa przewaga, czyli mowa ciała

Umiejętność kontrolowania mowy ciała i świadomość jej znaczenia to atuty przydatne na każdym etapie edukacji i kariery. Od egzaminów ustnych, przez obronę pracy dyplomowej, aż po rozmowy o zatrudnienie – sposób prezentowania się wpływa na ocenę naszej osoby. Nie chodzi o udawanie kogoś innego, lecz o wykorzystanie ciała jako narzędzia, które wspiera wypowiedzi. Wyprostowana sylwetka, kontakt wzrokowy, odpowiedni ubiór i świadome gesty razem budują obraz osoby pewnej siebie, profesjonalnej i godnej zaufania.

Źródła:

• Modivo
• Psychologia, podręcznik OpenStax Poland
• How Many Seconds to a First Impression? – Association for Psychological Science – APS
• Nonverbal Behaviors “Speak” Relational Messages of Dominance, Trust, and Composure – Burgoon Judee K., Wang Xinran, Chen Xunyu, Pentland Steven J., Dunbar Norah E.
• Do slumped and upright postures affect stress responses? A randomized trial – Shwetha Nair, Elizabeth Broadbent, Nathan Consedine
• Seeing Beyond Eye Contact: Nonverbal Communication Strategies in Interviews | National Career Development Association (NCDA)