Mimo obowiązujących szczegółowych przepisów z zakresu bhp każdego roku w Polsce dochodzi do kilkudziesięciu tysięcy wypadków w pracy. W ciągu całego 2021 r., zgodnie z danymi GUS, zgłoszono aż 68 777 zagrażających zdrowiu i życiu tego typu zdarzeń. Dane urzędu statystycznego pokazują także, że do zdecydowanej większości wypadków dochodzi w wyniku niewłaściwego zachowania samego zatrudnionego. Dlatego warto wiedzieć, jak chronić siebie oraz innych, a także co robić, kiedy do nieszczęśliwego zdarzenia w pracy już dojdzie. Gdzie zgłosić wypadek? Kiedy i kto może liczyć na odszkodowanie?
Co to jest wypadek przy pracy?
Przede wszystkim należy mieć na uwadze, że czym innym jest wypadek przy pracy, a czym innym wypadek w drodze do pracy lub z pracy – te dwa pojęcia są bardzo często mylone.
Zgodnie z definicją podaną przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych:
Wypadek przy pracy to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które spowodowało uraz lub śmierć i nastąpiło w związku z pracą:
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez Ciebie zwykłych czynności albo poleceń przełożonych;
- podczas lub w związku z wykonywaniem przez Ciebie czynności na rzecz pracodawcy nawet bez polecenia;
- w czasie, w którym pozostawałeś w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Co więcej, w świetle uprawnień np. do odszkodowania równorzędnie z wypadkami w pracy traktowane są wypadki podczas podróży służbowej (o ile poszkodowany wykonywał czynności związane z pracą) czy podczas wykonywania zadań na rzecz zakładowego związku zawodowego. Po dalsze szczegółowe wyjaśnienia, które zdarzenia kwalifikują się jako wypadek przy pracy, warto zajrzeć na stronę ZUS, do zakładki Pojęcie wypadku przy pracy.
Czym jest wypadek w drodze do/z pracy, reguluje art. 57b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2013.1440 ze zm.). To także nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, do którego doszło w drodze do/z miejsca wykonywania obowiązków służbowych:
(…) jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.
Co istotne, w obu przypadkach poszkodowanemu przysługuje odszkodowanie i różnego rodzaju świadczenia, o ile spełni warunki ustawowe, o których poniżej.
Rodzaje wypadków
Wypadki w pracy dzieli się między innymi na lekkie, ciężkie oraz śmiertelne.
- Wypadki lekkie – to te, które nie powodują niezdolności do pracy dłuższej niż 28 dni.
- Wypadki ciężkie – w ich wyniku dochodzi do ciężkiego uszkodzenia ciała, np. utraty wzroku, słuchy, mowy, zdolności rozrodczych i in., w którego efekcie poszkodowany zapadł na nieuleczalną lub zagrażającą życiu chorobę, trwałą chorobę psychiczną, został istotnie zeszpecony, doszło do zniekształcenia ciała. Za ciężki uznaje się też wypadek, który doprowadził do całkowitej/częściowej utraty zdolności do wykonywania zawodu przez poszkodowanego.
- Wypadki śmiertelne – prowadzą do śmierci poszkodowanego, nagłej lub w okresie do 6 miesięcy od zdarzenia.
Czasami zdarza się, że w wyniku jakichś zewnętrznych okoliczności, oddziaływania tego samego czynnika, poszkodowany zostaje więcej niż jeden pracownik. Zgodnie z art. 3 ust. 6 Ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych jest to tzw. zbiorowy wypadek przy pracy.
Wypadek w pracy – postępowanie
Gdy doszło do wypadku w czasie pracy, poszkodowany lub świadkowie mają obowiązek niezwłocznie zgłosić to zdarzenie pracodawcy. Ten z kolei jest prawnie zobowiązany do podjęcia działań eliminujących zagrożenie, udzielenia pomocy poszkodowanemu, zabezpieczenia miejsca wypadku, a także powołania komisji wypadkowej. Jeśli doszło do wypadku ciężkiego, śmiertelnego lub zbiorowego, pracodawca musi też powiadomić Prokuraturę oraz Państwową Inspekcję Pracy.
Szczególnie istotną kwestią – oprócz oczywiście sprawy najważniejszej, czyli udzielenia pomocy poszkodowanemu, wezwania służb medycznych – jest zabezpieczenie miejsca wypadku. Pracodawca musi zadbać o to, by w miejscu tym nie znalazły się niepowołane osoby, nie zacierały śladów, jakie mogą pomóc w ustaleniu okoliczności zdarzenia. To ostatnie zadanie należy do zespołu powypadkowego, który zbiera i analizuje materiały (dokonuje oględzin miejsca, ustala stan techniczny maszyn, rozmawia ze świadkami itp.).
Zespół, w którego skład wchodzą zazwyczaj pracownik BHP oraz pracownik inspekcji pracy, mają 2 tygodnie na sporządzenie protokołu powypadkowego. Powołany zostaje zespół powypadkowy, który ma za zadanie zebranie i przeanalizowanie informacji (np. oględziny miejsca, rozmowy ze świadkami) oraz wskazanie przyczyn wypadku przy pracy. Protokół zostaje zatwierdzony przez pracodawcę i przekazany między innymi poszkodowanemu (lub jego bliskim, w przypadku śmiertelnego wypadku). Warto pamiętać, że poszkodowany lub uprawnione osoby mogą zgłaszać zastrzeżenia do dokumentu, a komisja musi się do nich odnieść.
Wypadek w pracy – odszkodowanie i inne świadczenia ZUS
Pracodawca ma obowiązek odprowadzania różnego rodzaju składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz zatrudnionego. Składki na ubezpieczenie wypadkowe mają wysokość od 0,67% do 3,33% wysokości wynagrodzenia (zgodnie z rozkładem kosztu pracownika 2022). Dzięki temu, że pracodawca opłaca składki, poszkodowany pracownik uzyskuje prawo do świadczeń wypadkowych, zależnych od zaistniałych okoliczności, np.:
- wynagrodzenia chorobowego,
- zasiłku rehabilitacyjnego (jeśli poszkodowany rokuje wyzdrowienie, a skończył się okres wypłacania zasiłku chorobowego),
- renty z tytułu niezdolności do pracy (jeśli poszkodowany ją utracił),
- renty szkoleniowej (jeśli poszkodowany musi się przekwalifikować),
- zasiłku wyrównawczego (jeśli po powrocie do pracy wynagrodzenie poszkodowanego zostało obniżone),
- zasiłku rodzinnego (dla rodziny ofiary śmiertelnego wypadku),
- dodatku pielęgnacyjnego.
Poszkodowany, który doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu (albo rodzina zmarłego poszkodowanego) może też uzyskać jednorazowe odszkodowanie za wypadek w pracy od ZUS. Kwoty odszkodowań są waloryzowane. Przykładowo, w okresie od 1 kwietnia 2022 do 31 marca 2023 r. za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu poszkodowanemu przysługuje 1133 zł, a z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonego – 19 819 zł.
Żeby uzyskać świadczenia/odszkodowanie, należy spełnić warunki ustawowe. Świadczenia wypadkowe nie przysługują osobie, która:
- uległa wypadkowi w wyniku rażącego niedbalstwa,
- umyślnie przyczyniła się do wystąpienia wypadku,
- była w czasie zdarzenia pod wpływem alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych,
- odmawia poddania się badaniom na obecność alkoholu lub wyżej wspomnianych środków i substancji we krwi (chyba że udowodni, że zaszły okoliczności uniemożliwiające poddania się takim badaniom).
Warto także wiedzieć, że poszkodowany może starać się także o odszkodowanie za wypadek w pracy od pracodawcy na podstawie przepisów Kodeksu Cywilnego. Podstawą do takiego roszczenia może być np. wykazanie, że koszty leczenia przewyższają otrzymane odszkodowanie z ZUS (poszkodowany stara się więc o odszkodowanie uzupełniające).
Źródła: Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków, Rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, Kodeks pracy, GUS, ZUS.
_________________________________________________________________________